‘Het doel van de kunst is niet het uiterlijk van dingen weer te geven, maar het innerlijk… dat is de echte werkelijkheid.’

Deze overtuiging, afkomstig van de Griekse filosoof Aristoteles, vindt haar weerspiegeling in het werk van beeldend kunstenaar George Geutjes. De Almeerse kunstenaar keert een kwart eeuw na zijn expositie voor Turmac – huis van de Peter Stuyvesant Collectie – in 1989 terug naar zijn geboortestad Zevenaar. Geutjes’ kunstuitingen laten zich aanschouwen als een zoektocht naar het verhevene in het individuele, te midden van een onophoudelijke ontwikkeling om heden en verleden aan elkaar te verbinden.

Een oeuvre vervuld van tegenstellingen is het resultaat van veertig jaar gedreven kunstenaarschap. Ratio en emotie, lichaam en geest, atheïsme en de hang naar iets hogers, beweging en fixatie, vallend en opstaand, alle opereren tegenover elkaar – zoekend naar een balans om de waarden van het leven vorm te geven. In een aan het expressionisme ontleende stijl nestelt zich een romantische esprit de vivre. De kunstenaar is er per slot van rekening heilig van overtuigd dat een nieuwe romantiek zich zal aandienen.

Bezeten onderzoek
Kenmerkend is de ernst waarmee Geutjes zijn canvassen benaderd. Nieuwe ideeën krijgen pas definitief vorm na intensief onderzoek. Deze bezetenheid blijkt uit een procesbeschrijving van maar liefst 500 pagina’s bij een zevenluik, dat in 1980 ontstaat. Het werk zit vol met latente vormen en kleuren die verwijzen naar elementen uit de kabbala, een oud joods-christelijke leer. Het zevenluik komt voort uit Geutjes’ zoektocht naar de essentie van het bestaan, waarin zijn christelijke opvoeding tekortschoot.

Geïnspireerd door de modern-klassieke composities die Morton Feldman schreef voor de Rothko Chapel in Houston, Texas, en Kandinsky’s theosofische vertoog Über das Geistige in der Kunst (1911) zoekt de schilder naar verschillende relaties tussen beeldende kunst en muziek, wat leidt tot de OPUS-serie. Eenzelfde experiment zou hij later ook verwezenlijken rondom de film, zoals blijkt in de werken Memento Mori (1981). De kunstenaar haalt inspiratie uit de kunstvormen waarmee hij vormgeeft aan zijn bestaan en innerlijke belevingswereld.

‘Het overspringen van indrukken van de ene zintuiglijke modaliteit naar de andere. Het is een tweestrijd.’

Een kruisbestuiving met de voorstellingswijze van taal brengt in 1986 de geboorte van de Oxymoron-serie, lange tijd Geutjes’ centrale thema. Een oxymoron is een stijlfiguur dat bestaat uit twee woorden die elkaar tegenspreken in hun letterlijke betekenis. Binnen deze thematiek ontrafelt de schilder nieuwe beeldende manieren om het evenwicht tussen emotie en ratio – gesymboliseerd door de kleuren rood en blauw, een belangrijk kleuraccent in zijn werk – weer te geven. Hoewel er vaak nog figuratieve elementen aanwezig zijn, wordt zijn werk steeds abstracter en met wildere penseelvoeringen geschilderd.

Op zoek naar een nieuwe romantiek
Na een periode waarin Geutjes weinig actief is door lichamelijke worstelingen, het vaderschap, en andere culturele activiteiten keert hij langzaam terug naar de schilderkunst en rond de eeuwwisseling zoekt hij ook opnieuw de figuratie. Geutjes vindt deze in stillevens en portretten. Het is gedurende deze tijd dat zijn ideeën over een nieuwe romantiek definitief vorm krijgen. Met de terugkeer naar een romantische hoogsensitiviteit laat de kunstschilder zich opslorpen in een vooruitstrevende ontwikkeling van artistieke disciplines, zoals het metamodernisme, die zich laten verklaren als filosofische en esthetische reactie op het postmodernisme.

In zijn hervonden schilderdrift doemen figuren op als lichtbakens in de mist van Geutjes’ instinct. De kunstenaar abstraheert zijn personages en plaatst ze in onduidbare ruimtes, haast alsof het geesteskamers zijn die de alledaagse werkelijkheid ontstijgen. Gedaantes ogen vaak stilstaand of zelfs verslagen, maar verblijven nooit in een windstille staat van respijt. Vanuit de vernuftige blootlegging van hun diepere bewustzijn ontstaat een levenslustige dynamiek, die verder reikt dan de contouren van het canvas toestaan. Ruimte krijgt steeds vaker een rol vergelijkbaar met stilte en biedt een opening voor reminiscenties, overpeinzingen en consideratie.

Bewogen kunst
De wetenschap dat in Geutjes zelf een rusteloze geest strijdt met een tegenstribbelend lichaam maakt de aanblik van deze kunstwerken er een van grote tragiek. Het is alsof de toeschouwer meekijkt met de innerlijke verkenningen en worstelingen van de kunstenaar. De kalender toont 1982 als Geutjes de ruïnerende constatering van MS tot zich neemt. Vlak daarna schildert hij in een waas van nijd en afgrijs Het doodsbed, een bitterprofetisch zelfportret waarin de kunstenaar zichzelf onverhuld in lakens wikkelt. Tot op de dag van vandaag vormt de destijds uitgevoerde lumbale punctie voor hem een traumatische ervaring. Andere bijtend toepasselijke titels luiden Mens in beweging (1997) en Equilibrium, in balans (2007). Bewogen kunst van een steeds moeizamer bewegende kunstenaar.

Diezelfde tragiek is zichtbaar in Geutjes’ werken met ijs. Het schaakspel van ijs werd gespeeld onder twee warme lampen om het smeltproces te versnellen. Tijdens het schaakspel klonk een harde, ouderwetse wekker om de tijd te benadrukken: een beeldende metafoor voor de vergankelijkheid van de mens; het eeuwige spel van jagen, inhalen en weer afstoten. Geconfronteerd met zijn eigen tijdelijkheid van bestaan geeft Geutjes noodgedwongen – anders dan bijvoorbeeld de tachisten of materiekunstenaars – en op geheel eigen wijze invulling aan het begrip ‘fysieke kunst’. Als geen ander weet hij dat de waarheid niet altijd onverbloemd schoon is. Moet een kunstenaar lijden?

Tegenover de tijdelijkheid van ijs staat Geutjes’ gebruik van bijenwas, een van de meest constante stoffen ter wereld. De schilder laat zich hierbij inspireren door de encaustische schilderkunst: een van de alleroudste schildertechnieken waarbij pigmenten vermengd worden met bijenwas en hars, met als gevolg dat deze eeuwenoude schilderingen nog steeds niet of nauwelijks in hun structuur zijn aangetast. Zo verenigt de kunstenaar tijd en eeuwigheid.

In zijn ijsinstallaties komt dit contrast volledig tot wasdom. Van bovenaf – de hemel of het hogere – druppelt ijs in de zeven kleuren van de regenboog naar beneden, waar persoonlijke portretten bewerkt met verf en bijenwas liggen te wachten om het smeltende ijs op te vangen. De zeven kleuren verwijzen enerzijds naar het heilige getal zeven (de hemel), anderzijds naar de onderlinge verschillen tussen volken en culturen (de aarde).

Tussen het zien en het schilderij
Hoewel het werk van Geutjes rijk aan symboliek en verborgen betekenissen is, ageert hij zelf tegen te expliciete duiding van zijn thematieken: ‘Men moet mijn werk niet aanschouwen met een vooropgezet beeld en daarmee voorbij gaan aan zijn eigen emotie. Kunst moet vragen oproepen, en dat werkt niet als je van tevoren alle antwoorden geeft.’ Die eigen, hoogstpersoonlijke ervaring, schipperend tussen geest en zintuigen, is precies wat zich afspeelt entre la vue et la peinture: tussen het zien en het schilderij.

Deze tekst verscheen eerder in de tentoonstellingscatalogus Entre la vue et la peinture (2015) van het Liemers Museum te Zevenaar.